Αντώνης Γάκης: Η Αρχή της «Τοπικής Ευθύνης στη Διαχείριση των αστικών απορριμμάτων»

Αν. Αττικής Διάφορα

Του Αντώνη Γακη

Περιφερειακού Συμβούλου  Αττικής,

Υπ. Διδάκτωρ Παντειου Πανεπιστημίου με θέμα <<Πολιτικές Περιβάλλοντος στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Το παράδειγμα της Περιφέρειας Αττικής>>

Με αφορμή την συμμετοχή μου ως μέλος του ΕΣΔΝΑ και την επικείμενη ψήφιση- υλοποίηση του υπάρχοντος περιφερειακού σχεδιασμού μέσω ΣΔΙΤ,  θα ήθελα να επισημάνω τις επιστημονικές και πολιτικές μου παρατηρήσεις.

Ο παρών Περιφερειακός  Σχεδιασμός

• δεν εναρμονίζεται με τον Καλλικράτη που στο άρθρο του 54 παρ.25 καθιστά αρμόδιους τους Δήμους για όλες τις δράσεις που σχετίζονται με τα αστικά απορρίμματα
• εναρμονίζεται μόνο μερικά με τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες κι αυτό επειδή αγνοεί την 2008/98 που θέτει την περίφημη «ιεραρχία» διεργασιών διαχείρισης των απορριμμάτων
• δεν διαθέτει οικονομικά εργαλεία εφαρμογής  του

Η «ιεραρχία» του 2008/98 προβλέπει για  την διαχείριση των απορριμμάτων τις ακόλουθες διαδικασίες με σειρά προτεραιότητας:

1. πρόληψη/αποφυγή παραγωγής αποβλήτων
2. διαλογή/ανακύκλωση στην πηγή
3. άλλου είδους ανάκτηση όπως

1. λιπασματοποίηση (οργανικών -προηγείται)
1. χουμοποίηση υλικών (προηγείται)
2. ανάκτηση ενέργειας (ακολουθεί σε ότι περισσεύει από τα παραπάνω)

1. Διάθεση απορριμμάτων σε ΧΥΤΥ

Η ευθύνη των τοπικών αρχών

Για τα 2 πρώτα (πρόληψη/αποφυγή και διαλογή/ανακύκλωση) την πρωταρχική ευθύνη έχουν οι τοπικές αρχές.

Για το στάδιο 3 (ανάκτηση υλικών και  ενέργειας) θα πρέπει να στηθούν επιχειρηματικά σχήματα Δημοτικά, Διαδημοτικά , Περιφερειακά , ΣΔΙΤ.

Για το στάδιο 4 (διάθεση απορριμμάτων) η ευθύνη ανήκει σε όλους και επιμερίζεται:

• Καταρχήν στους Δήμους για να εξεύρουν, κατασκευάσουν και λειτουργήσουν Χώρους Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ)
• Εφόσον αυτό δεν προκύπτει για αντικειμενικούς λόγους (έλλειψη χώρων –συγκρούσεις χρήσεων γης)  τότε σε ευρύτερα σχήματα και τελικά στην Περιφέρεια η το κράτος .

Διαδικασία  υλοποίησης (η πυραμίδα κτίζεται από τη βάση).

Η υλοποίηση του Περιφερειακού  Σχεδιασμού μπορεί να εξελιχτεί σε δύο μεγάλες φάσεις

(α) ενέργειες «τοπικής ευθύνης  ΟΤΑ»

(β) συμπληρωματικές ενέργειες  ολοκλήρωσης της διαχείρισης

Οι  ενέργειες τοπικής ευθύνης συνίστανται σε :

• Προγράμματα ευαισθητοποίησης των δημοτών στην ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίησης των υλικών π.χ.

• διαλογή συσκευασιών μέσα στο σπίτι για χαρτί, πλαστικό, μέταλλα
• οικιακή κομποστοποίηση

• Εγκατάσταση μέσα στον Δήμο κάδων ανακύκλωσης για επιμέρους υλικά όπως χαρτί, πλαστικά, μέταλλα, οργανικά ζυμώσιμα

• συστήματα μεταφοράς έξω από την πόλη και τοπικής διαλογής των παραπάνω υλικών ( επέκταση των ΣΜΑ, δεματοποιητών με σύστημα διαλογής και κομποστοποίησης των οργανικών )
• τοπικοί ΧΥΤΥ

Οι  συμπληρωματικές ενέργειες ολοκλήρωσης  περιλαμβάνουν όλα τα παραπάνω για τα οποία οι Δήμοι δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να εφαρμόσουν όπως π.χ.

• διαδημοτικές δράσεις μεταξύ γειτονικών Δήμων
• περιφερειακές δράσεις για όσα δεν μπορούν οι δημοτικές ή διαδημοτικές

Εργαλεία εφαρμογής

Διοικητικά

• Συντονιστικός κυρίως ρόλος  των ΠΕΣΔΑ / ΦΟΣΔΑ και διανεμητικός των κονδυλίων επιδότησης
• Σύσταση ειδικής δημοτικής επιτροπής για τα απορρίμματα σε κάθε δήμο (αντίστοιχη της οικονομικής ή επιτροπής περιβάλλοντος κ.λπ.)

Κοινωνικά

• ενίσχυση των τοπικών κοινωνικών ομάδων για την ανακύκλωση, αναγνώριση σε αυτές status κοινωνικού  εταίρου
• ένταξη σε κοινωνικά προγράμματα ομάδων άνεργων με αντικείμενο την ανακύκλωση
• υποστήριξη τοπικών υπεργολάβων συλλογής, ανακύκλωσης, κομποστοποίησης και εμπορίας των προϊόντων

Οικονομικά εργαλεία

Πάγιες δαπάνες

Επιδοτήσεις / επιχορηγήσεις

• το ΕΣΠΑ επιδοτεί κατά προτεραιότητα Δήμους και τοπικά κέντρα επεξεργασίας, ανακύκλωσης και εμπορίας υλικών
• αν από το ΕΣΠΑ δεν προβλέπονται ή δεν επαρκούν τα κονδύλια , θα πρέπει να γίνουν συμπληρωματικές επιδοτήσεις από τα ΠΕΠ κατά την πάγια διαδικασία του ΕΣΠΑ (δημόσια προκήρυξη, αξιολόγηση, επιχορήγηση 100% των δημοσίων, 40-50% των ιδιωτικών και μικρό για τους ΣΔΙΤ)
• τα έργα για τα όποια δεν δείχνουν ενδιαφέρον οι δήμοι σχεδιάζονται , προκηρύσσονται και ανατίθενται με ευθύνη του κατά τόπου ΦΟΣΔΑ

Λειτουργικές δαπάνες

• εφαρμογή του «ο ρυπαίνων πληρώνει» με τη συμπλήρωση «ο ανακυκλώνων αμοίβεται» ως ακολούθως:

• οι Δήμοι καλύπτουν μέσω των δημοτικών τελών και των κρατικών επιδοτήσεων  (όσο έχει απομείνει) την λειτουργία και συντήρηση των ενεργειών «τοπικής ευθύνης» καθώς και τα κόστη παράδοσης των υπολοίπων απορριμμάτων σε υπερτοπικά συστήματα επεξεργασίας και διάθεσης
• τα  έσοδα των Δήμων από τα δημοτικά τέλη και τις κρατικές επιχορηγήσεις θα πρέπει να υπερβαίνουν το κόστος παράδοσης των υπόλοιπων απορριμμάτων στα υπερτοπικά συστήματα
• η διαφορά εσόδων από τα έξοδα που θα προκύψει, θα πρέπει να δίνεται ως οικονομικό κίνητρο στους πάσης φύσεως «ανακυκλούντες»
• τα οικονομικά κίνητρα προς του «ανακυκλούντες» πρέπει να είναι ξεκάθαρα και η καταβολή τους διαφανής. Αυτό μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με την καθιέρωση δημοτικού τιμολογίου ανακύκλωσης καθώς και δημόσιας ανοιχτής παράδοσης υλικών π.χ. με την καθιέρωση «ημερών ανακύκλωσης» στους Δήμους συνδυασμένων με εορταστικές εκδηλώσεις και λαχειοφόρο αγορά, όπου οι λαχνοί αντιστοιχούν στις ποσότητες των υλικών που παραδίδονται