Πώς καταντήσαμε Ανδρέα;

37 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΤΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ 3ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ

Απ' το σοσιαλισμό του '74 στο σημερινό μνημόνιο!

Του ΤΑΣΟΥ ΠΑΠΠΑ pappas@enet.gr«Στις 18 σοσιαλισμό» φώναζαν οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ στη συγκέντρωση του κόμματός τους στην πλατεία Συντάγματος, πιστεύοντας ότι οι κάλπες της 17ης Νοεμβρίου του 1974 θα έβγαζαν το κόμμα τους στην κυβέρνηση και από την επόμενη μέρα θα ξεκινούσε ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της Ελλάδας.

Το 1974, το ΠΑΣΟΚ με την ιδρυτική διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, κατάφερε να εκφράσει ένα πλατύ κίνημα πολιτών που μέχρι τότε ήταν στο περιθώριο της δημόσιας ζωής.Χρειάστηκε να περιμένουν επτά χρόνια για να δουν τον Α. Παπανδρέου πρωθυπουργό, ωστόσο ο σοσιαλισμός ούτε το 1981 ούτε αργότερα ήρθε στο ραντεβού με τους επίδοξους θεμελιωτές του.

Η κλίση προς τις βαρύγδουπες εξαγγελίες και τις ολιστικές αφηγήσεις -εντέχνως καλλιεργημένη από την ηγεσία- δεν ανακόπηκε, παρά το γεγονός ότι η κοινωνία αποδείχτηκε περισσότερο δύστροπη απ' ό,τι την περίμεναν οι υποψήφιοι αναμορφωτές της. Η προσαρμογή ήταν οδυνηρή για τους ονειροπόλους ανιχνευτές του δρόμου προς το σοσιαλισμό. Κάποιοι αποχώρησαν καταγγέλλοντας το κόμμα για ρεφορμιστική στροφή και τον αρχηγό του για δημαγωγία, οι περισσότεροι όμως παρέμειναν αφού τους έπεισε ο Α. Παπανδρέου (βιρτουόζος στο αναποδογύρισμα της πραγματικότητας) ότι όλα όσα έχει υποσχεθεί το κίνημα θα υλοποιηθούν. Λίγη υπομονή χρειαζόταν.

Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς; Οτι η δεξιά έχει μπει οριστικώς και αμετακλήτως στο «χρονοντούλαπο της Ιστορίας»; Οτι η χώρα θα αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ - το δίδυμο συνδικάτο της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης; Οτι θα φύγουν οι βάσεις του θανάτου; Οτι θα γίνει πράξη το γενέθλιο τετράπτυχο «εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική δικαιοσύνη, δημοκρατική διαδικασία»; Οτι θα αντικατασταθούν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής από τις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής; Οτι το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση σημαίνει ο λαός στην εξουσία; Οτι όλοι οι πολίτες θα συμμετέχουν σ' όλες τις αποφάσεις που θα παίρνονται δημοκρατικά; Ολα αυτά, και πολλά ακόμη, είναι ιστορία. Και ζητούμενα.

Το ΠΑΣΟΚ ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού μέχρι το 1988 και με ευρεία συναίνεση. Οι βαθιές τομές στο πολιτικό και νομικό σύστημα, ο εκδημοκρατισμός των θεσμών, οι παρεμβάσεις που βελτίωσαν την καθημερινότητα του μέσου Ελληνα και κυρίως η γενναιόδωρη κοινωνική πολιτική (με δανεικά, λένε οι εχθροί του) το κατέστησαν πρωταγωνιστή. Τα σκάνδαλα, η εμπέδωση της καθεστωτικής νοοτροπίας, η διάχυση προς τα κάτω της λογικής της ήσσονος προσπάθειας και η προσφυγή στο λαϊκισμό («Τσοβόλα δώστα όλα», «Δεν υπάρχουν θεσμοί, μόνο ο λαός») το αποκαθήλωσαν από την εξουσία, χωρίς πάντως να το οδηγήσουν σε αποσύνθεση. Φρόντισαν γι' αυτό οι αντίπαλοί του, θυματοποιώντας τον αρχηγό του με την παραπομπή στο Ειδικό Δικαστήριο και συκοφαντώντας την παράταξη με το ισοπεδωτικό «έξω οι κλέφτες του ΠΑΣΟΚ».

Η νίκη στις εκλογές του 1993 έφερε στην εξουσία έναν άλλο Α. Παπανδρέου. Η δήλωσή του «Είτε θα αφανίσουμε το χρέος είτε θα μας αφανίσει» σηματοδότησε την αλλαγή πορείας. Ηταν πιο συνετή στα δημοσιονομικά και περισσότερο ρεαλιστική στην εξωτερική πολιτική. Την υλοποίηση της νέας στρατηγικής ανέλαβε ο Κ. Σημίτης το 1996 (με το μισό ΠΑΣΟΚ απέναντί του), πετυχαίνοντας τη συμμετοχή στην ΟΝΕ, την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση και την ενεργό εμπλοκή της χώρας στη δημιουργία της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής. Ηταν η εποχή της «ισχυρής Ελλάδας», όπως διατυμπάνιζαν οι θιασώτες του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος.

Το ΠΑΣΟΚ, όμως, βρισκόταν ήδη πολλά χρόνια στην εξουσία. Κούρασε και κουράστηκε. Οσα καταλόγιζε στη δεξιά (διαφθορά, νεποτισμός, πελατειακά δίκτυα, αλαζονεία) ήταν ενσωματωμένα στην πρακτική του. Το δαχτυλίδι της διαδοχής πέρασε στον Γ. Παπανδρέου, αλλά η ήττα δεν ήταν δυνατόν να αποτραπεί. Το «κόλπο» με την εναλλαγή λειτούργησε το 1996, αλλά το 2004 η ιστορία δεν μπορούσε να επαναληφθεί.

«Γιώργο, άλλαξέ τα όλα». Μ' αυτό το σύνθημα-προτροπή υποδέχθηκαν οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ στη Χ. Τρικούπη τον Γ. Παπανδρέου το βράδυ των εκλογών του 2004, λίγες ώρες μετά τη γνωστοποίηση του οδυνηρού αποτελέσματος. Ο πρόεδρος του κόμματος ανταποκρινόμενος στο πιεστικό κάλεσμα υποσχέθηκε αλλαγές παντού και μάλιστα σύντομα. Επτά χρόνια μετά, πράγματι, έχουν αλλάξει πολλά. Πρώτα πρώτα η έδρα του κόμματος, η οποία μεταφέρθηκε από το ιστορικό κτίριο της Χ. Τρικούπη στο μεταμοντέρνο της Ιπποκράτους.

Ωστόσο, ουδείς από τους συγκεντρωμένους εκείνη τη δύσκολη για το ΠΑΣΟΚ νύκτα φανταζόταν ότι θα έρχονταν τα πάνω κάτω και ότι ο γιος του ιδρυτή (σταθερό σημείο αναφοράς και σήμερα για τα μέλη και τους οπαδούς) θα ξεθεμελίωνε ό,τι είχε χτιστεί κατά τη διάρκεια της κυβερνητικής περιόδου του ΠΑΣΟΚ.

Οπως επίσης ουδείς μπορούσε να διανοηθεί ότι θα έφτανε η μέρα που τα στελέχη του κόμματος θα φοβούνταν να κυκλοφορήσουν χωρίς προστασία στους δρόμους, όχι γιατί θα τους κυνηγούσε το κράτος της «επάρατης δεξιάς», αλλά οι ίδιοι οι πολίτες για να τους γιαουρτώσουν εξαιτίας της σκληρής λιτότητας και της αποδόμησης του κοινωνικού κράτους.

Από τον Α. Παπανδρέου στον Κ. Σημίτη και σήμερα στον Γ. Παπανδρέου. Τον πρώτο τον λάτρεψαν οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ, τον δεύτερο τον ψήφισαν αλλά δεν τον ερωτεύτηκαν και τον τρίτο τον πίστεψαν.Το ερώτημα που βασανίζει τον κόσμο του ΠΑΣΟΚ είναι αν οι πολιτικές που εφαρμόζονται είναι αναγκαστικές, λόγω της πρωτοφανούς κρίσης, όπως λέει ο Γ. Παπανδρέου, ή αν έχουμε να κάνουμε με την πλήρη υποταγή του πάλαι ποτέ πανίσχυρου σοσιαλιστικού κόμματος στην ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού, όπως επισημαίνουν πολλοί πια στο ΠΑΣΟΚ, ανάμεσά τους και μερικοί εξ αυτών που αγωνίστηκαν με νύχια και με δόντια υπέρ του Γ. Παπανδρέου στη μάχη για την ηγεσία το 2007 για να μην πέσει το κόμμα στα χέρια του «δεξιού», του εκπροσώπου της πλουτοκρατίας και του εκλεκτού της μιντιακής ολιγαρχίας, Ευ. Βενιζέλου -αυτές ήταν οι κατηγορίες που εκτόξευαν οι οπαδοί του κ. Παπανδρέου κατά του σημερινού ισχυρού άνδρα της κυβέρνησης. Το γεγονός ότι στη θέση αυτή τοποθέτησε τον κ. Βενιζέλο ο ίδιος ο πρωθυπουργός ας το αποδώσουμε στην «πανουργία της ιστορίας».

Σήμερα, 37 χρόνια μετά την ίδρυσή του, το ΠΑΣΟΚ αντιμετωπίζει τη σοβαρότερη εσωτερική κρίση. Κι άλλοτε υπήρξαν αντιστάσεις, αποσκιρτήσεις και μικροδιασπάσεις, ποτέ όμως δεν είχε αμφισβητηθεί η ικανότητά του να επιβιώνει σε αντίξοες συνθήκες και να ανανεώνεται. Ισως είναι ακραίο να πει κανείς ότι το κόμμα που ίδρυσε ο Α. Παπανδρέου απειλείται με πλήρη απαξίωση επί ηγεσίας Γ. Παπανδρέου, ωστόσο η περιρρέουσα ατμόσφαιρα και ένα πλήθος ενδείξεων που έχουν να κάνουν με την κρίση της πολιτικής και την απίσχνανση του δικομματισμού, δείχνουν ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός.

*Ο μουσικοσυνθέτης Ηλίας Ανδριόπουλος απαγόρευσε στο ΠΑΣΟΚ να χρησιμοποιεί στις εκδηλώσεις και συγκεντρώσεις του το τραγούδι του «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες». Η κόρη του Μάνου Λοΐζου απαγόρευσε κι αυτή να χρησιμοποιεί το τραγούδι του πατέρα της «Θα τον μεθύσουμε τον ήλιο». Δεν ξέρουμε αν οι απόγονοι του Καρλ Ορφ εξέδωσαν ανάλογη απαγόρευση για τα «Κάρμινα Μπουράνα». Υπάρχουν πάντως πολλά τραγούδια στο πλούσιο ελληνικό ρεπερτόριο τα οποία θα μπορούσε να αξιοποιήσει το νέο ΠΑΣΟΚ. Για παράδειγμα, «Στις φάμπρικες της Γερμανίας και του Βελγίου τις στοές» που τραγούδησε ο μεγάλος Στέλιος Καζαντζίδης την περίοδο της μαζικής μετανάστευσης. Ισως με το μνημόνιο η χώρα ξαναζήσει ανάλογα φαινόμενα.

enet