Σχινιάς: Η Οδύσσεια μιας Αθηναϊκής παραλίας

Μαραθώνας

Τα Σαββατοκύριακα του καλοκαιριού, οι ορδές των επισκεπτών καταφτάνουν στον Σχινιά, κάνουν το μπάνιο τους, απολαμβάνουν κάτω από τον ίσκιο των πεύκων το πικνίκ τους και αφήνουν, στο τέλος της μέρας, την ωραιότερη ίσως παραλία της Αττικής μαζί με το παραθαλάσσιο δάσος της να παραπέμπουν σε σκουπιδότοπο: πλαστικά μπουκάλια και αλουμινένια κουτάκια αναψυκτικών, σακούλες και σερβιέτες χάσκουν έξω από τους ξεχειλισμένους κάδους αλλά και όπου λάχει. Μόνο που αυτό δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα του Σχινιά...
Το πανάκριβο σύστημα πυρόσβεσης των 3 εκατ. ευρώ, που εγκαταστάθηκε παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων, παραμένει παροπλισμένο, ενώ σειρά παράνομων κτισμάτων κατά μήκος της παραλίας, που έχουν κριθεί κατεδαφιστέα από το ΣτΕ, συνεχίζουν να λειτουργούν ως ταβέρνες. Τίποτα δεν προδίδει πως εδώ εκτείνεται η ζώνη Α του Εθνικού Πάρκου Σχινιά-Μαραθώνα· μια «περιοχή απολύτου προστασίας της φύσης». Στο μεταξύ, οι φύλακες και το προσωπικό του φορέα διαχείρισης του πάρκου προσφέρουν εθελοντική εργασία, καθώς είναι απλήρωτοι από τον Απρίλιο. Μεσούσης της αντιπυρικής περιόδου, ένα από τα ελάχιστα παραθαλάσσια δάση χαλεπίου πεύκης της Μεσογείου δίνει την εντύπωση πως υπάρχει ακόμα από... θαύμα.
Mια εν δυνάμει τραγωδία
Ομως, μια συντεταγμένη Πολιτεία δεν πρέπει απλώς να ελπίζει σε θαύματα. Το Εθνικό Πάρκο Σχινιά-Μαραθώνα κλείνει φέτος -αφημένο στην τύχη του- 10 χρόνια ζωής. «Το 80% της έκτασής του είναι υγροτοπική περιοχή, και μάλιστα ιδιαίτερα σημαντική, καθώς αποτελεί τον μεγαλύτερο μεταναστευτικό σταθμό στην Αττική για τα πουλιά, ενώ φιλοξενεί τη βαλτόπαπια, ένα μοναδικό παγκοσμίως απειλούμενο είδος», εξηγεί η κ. Μαλαμώ Κορμπέτη, υπεύθυνη περιβαλλοντικής πολιτικής της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. «Εχουν καταγραφεί 227 είδη πουλιών, τη στιγμή που συνολικά στην Ελλάδα έχουμε 440. Κάθε χρόνο ανακαλύπτουμε και 1 - 2 είδη ακόμη. Ωστόσο, ο περισσότερος κόσμος, λόγω της παραλίας, γνωρίζει το πευκοδάσος. Και γι' αυτόν το λόγο, το συγκεκριμένο τμήμα του πάρκου υποφέρει πιο πολύ. Το ζητούμενο δεν είναι ο Σχινιάς να γίνει μουσείο. Πρέπει, όμως, να υπολογιστεί η φέρουσα ικανότητά του, προκειμένου η επισκεψιμότητα να είναι μελετημένη και ελεγχόμενη, ώστε και να μην υποβαθμίζεται το οικοσύστημα αλλά και να συντηρείται μια βιώσιμη τοπική οικονομία γύρω από αυτό».
Παρ' όλα αυτά, κατά τους θερινούς μήνες και κυρίως τα Σαββατοκύριακα, χιλιάδες Ι.Χ. εισέρχονται ανεξέλεγκτα και σταθμεύουν μέσα στο δάσος, ώστε οι επιβάτες τους να προσεγγίζουν τη θάλασσα διανύοντας τη... μικρότερη δυνατή απόσταση με τα πόδια. Το έδαφος διαβρώνεται, οι αμμόλοφοι υποχωρούν και οι ρίζες από τα πεύκα πετάγονται στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα να καταστρέφεται μέρος της βλάστησης και να μην εξασφαλίζεται η σωστή αναγέννηση της χλωρίδας. Στο παρελθόν, ο φορέας διαχείρισης του πάρκου είχε επιχειρήσει να ελέγξει την επισκεψιμότητα, εγκαθιστώντας επανειλημμένως μπάρες στους χωμάτινους δρόμους που οδηγούν στη θάλασσα, οι οποίες όμως καταστράφηκαν εν μια νυκτί. «Οι μπάρες κατέβηκαν, γιατί είχαν ανέβει χωρίς να έχει προηγηθεί η παραμικρή προειδοποίηση.
Δεν το δικαιολογώ, αλλά οποιοδήποτε μέτρο σε μια τέτοια περιοχή, αν δεν έχει προηγουμένως εξασφαλίσει τη συναίνεση, πρέπει τουλάχιστον να έχει επικοινωνηθεί με τον ντόπιο πληθυσμό», λέει ο κ. Νίκος Αναστασόπουλος, πρόεδρος του φορέα διαχείρισης. «Χρειάζεται να γίνει μια εντατική εκστρατεία επικοινωνίας με τον κόσμο, ώστε να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται τα πράγματα διαφορετικά. Ξεκινήσαμε πιλοτικά τη διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων, που περιγράφουν με απλά λόγια το πού βρίσκεται κανείς, τι επιτρέπεται και τι όχι, ώστε να τα λαμβάνει υπόψη του ο επισκέπτης. Παράλληλα, ετοιμάζουμε δύο πινακίδες που θα αναγγέλλουν την είσοδο στο πάρκο και κάποιες άλλες που θα περιγράφουν λακωνικά ό,τι και τα φυλλάδια».
Σκουπίδια, η μεγάλη πληγή
Η βοήθεια των επισκεπτών, λοιπόν, στη διατήρηση του πολύτιμου αυτού οικοσυστήματος είναι κρίσιμη. Κυρίως όσον αφορά τη μεγάλη πληγή του Σχινιά: τα καλοκαιρινά σκουπίδια. Σύμφωνα με το Δήμο Μαραθώνα, υπάρχουν 47 κάδοι απορριμμάτων και ανακύκλωσης, τους οποίους ο δήμαρχος Σπύρος Ζαγάρης τονίζει ότι «τα απορριμματοφόρα αδειάζουν καθημερινά». Ωστόσο, οι περισσότεροι από αυτούς είναι τοποθετημένοι, όπως διαπιστώσαμε, κοντά στις ταβέρνες και τις καντίνες, δηλαδή στις δύο άκρες της παραλίας, με αποτέλεσμα σημαντική έκταση να παραμένει «ακάλυπτη». Οι κάδοι ανακύκλωσης ξεχειλίζουν από συμβατικά σκουπίδια, ενώ μέσα στο δάσος μαύρες πλαστικές σακούλες με ξερές πευκοβελόνες, που δεν απομακρύνθηκαν τη στιγμή της συλλογής τους, είναι ό,τι πρέπει για προσάναμμα, αν ένας επισκέπτης πετάξει εκεί κοντά το μισοσβησμένο τσιγάρο του. Ο Δήμος Μαραθώνα απαντά πως «καταβάλλει τεράστια προσπάθεια και πληρώνει σημαντικά ποσά για τη μεταφορά των σκουπιδιών, όμως ο όγκος που αφήνουν πίσω τους οι λουόμενοι είναι δυσανάλογα μεγάλος».
Η ουσία είναι πως τα σκουπίδια πνίγουν τον Σχινιά. Και η κατάσταση θα ήταν σαφώς καλύτερη, μειώνοντας κατά πολύ τον κίνδυνο πυρκαγιάς, εάν οι επισκέπτες φρόντιζαν να παίρνουν τα σκουπίδια τους μαζί τους. Στο μεταξύ, διάφορες ομάδες διοργανώνουν νυχτερινά beach parties στην παραλία, αναγγέλλοντας τη διεξαγωγή τους μέσω Ιντερνετ, παρέες κατασκηνωτών διανυκτερεύουν στο δάσος ανάβοντας φωτιές και κάνοντας μπάρμπεκιου, ενώ διαπιστώνεται και παράνομη κοπή δέντρων. Και όλα αυτά τις ώρες που το πάρκο είναι εντελώς αφύλακτο, καθώς η τελευταία βάρδια τελειώνει τα μεσάνυχτα, ενώ η επόμενη ξεκινά στις 8 το πρωί. Μόλις 2 φύλακες ανά 8ωρο περιπολούν τη χερσαία έκταση του πάρκου των 9.000 στρεμμάτων. «Προφανώς δεν επαρκούν. Οι δυνατότητές τους εκ των πραγμάτων είναι περιορισμένες, γιατί δεν μπορούν ταυτόχρονα να βρίσκονται παντού. «Από την επόμενη χρονιά φιλοδοξούμε να επανδρώσουμε και να εκπαιδεύσουμε ένα μόνιμο σώμα εθελοντών πυροπροστασίας, που θα λειτουργεί επικουρικά στο έργο των φυλάκων. Τα μέσα που διαθέτουμε, έτσι κι αλλιώς, είναι περιορισμένα», εξηγεί ο κ. Αναστασόπουλος.
«Η τύχη είναι το μόνο που μας έχει απομείνει»
Οσο για το πολυδιαφημισμένο και εξωφρενικά δαπανηρό σύστημα πυρόσβεσης που τοποθετήθηκε το 2003 σαπίζει ανενεργό, γιατί κανείς δεν έχει βρεθεί να το λειτουργήσει. Τρία εκατομμύρια ευρώ πετάχτηκαν στο καλάθι των αχρήστων και σήμερα ο μόνος σύμμαχος που διαθέτει το πευκοδάσος είναι ένα πυροσβεστικό όχημα, που βρίσκεται μόνιμα εκεί, συν ένα δεύτερο που περιπολεί την περιοχή πραγματοποιώντας ελέγχους, ώστε να επέμβει στην περίπτωση που κάτι συμβεί. «Προσπαθούμε να κάνουμε τη δουλειά μας υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες», σημειώνει ο κ. Δαμιανός Παπαδόπουλος, διοικητής της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Νέας Μάκρης. «Κατά την περιπολία δεν χωράει να στρίψει το όχημα λόγω των σταθμευμένων αυτοκινήτων. Ο καθένας κάνει ό,τι θέλει. Κατεβάζουν δεκάλιτρες φιάλες υγραερίου στην παραλία για να ανάψουν φωτιές, κάνουν πάρτι, κατασκηνώνουν, εναποθέτουν συνεχώς νέα απορρίμματα. Δεν υπάρχει πουθενά μια ταμπέλα που να λέει ότι πρόκειται για προστατευόμενη περιοχή. Αντιλαμβάνεστε τι έχει να γίνει αν πιάσει φωτιά...» Μέχρι όμως να επικρατήσει η κοινή λογική που υπαγορεύει το αυτονόητο, το πευκοδάσος εξακολουθεί να κακοποιείται συστηματικά.
Κατά μήκος της παραλίας και εντός των χωρικών ορίων του πάρκου λειτουργούν παράνομα 6 ταβέρνες, τις οποίες νοικιάζει σε ιδιώτες ο Οικοδομικός Συνεταιρισμός Ελλήνων Δικαστών - Εισαγγελέων και έχουν κριθεί από το 2004 κατεδαφιστέες, χωρίς ωστόσο να έχουν προχωρήσει οι διαδικασίες για την εκτέλεση των σχετικών δικαστικών αποφάσεων. Παράλληλα, πάνω στην αμμουδιά παραμένουν ως έχουν τα μεταλλικά κουφάρια των Κέντρων Εξυπηρέτησης Λουομένων, που άρχισαν να κατασκευάζονται προ ετών με πρωτοβουλία του φορέα διαχείρισης, αλλά ούτε ολοκληρώθηκαν ούτε άνοιξαν ποτέ για το κοινό.
«Αυτά έγιναν στο πλαίσιο ενός προγράμματος LIFE με τη συμμετοχή 4 εταίρων, εκ των οποίων σήμερα ο ένας -μια ιδιωτική εταιρεία- διεκδικεί χρήματα. Εχω ζητήσει αναλυτικό κοστολόγιο, αλλά, για να διαλευκανθεί το μυστήριο, χρειάζεται ένα κουβάρι από ορκωτούς λογιστές. Τα ποσά που έχουν δαπανηθεί για το πάρκο είναι τεράστια, αλλά τα αποτελέσματα αμφίβολα», λέει ο κ. Αναστασόπουλος. «Σίγουρα τα πράγματα δεν είναι καθόλου ευχάριστα. Μέχρι τις 31 Οκτωβρίου, οπότε λήγει η αντιπυρική περίοδος, το μέλημά μας είναι να επιβιώσει το δάσος και να μην καεί. Αν βγει αλώβητο και φέτος, φιλοδοξούμε σε μια σοβαρή συνέχεια, ώστε την επόμενη άνοιξη να έχουμε μια εικόνα διαφορετική από τη σημερινή. Δυστυχώς, όμως, στο μεταξύ, χρειαζόμαστε την τύχη με το μέρος μας. Και προφανώς, η τύχη δεν πρέπει να είναι κριτήριο ούτε παράγοντας εξελίξεων, αλλά μόνο αυτή μας έχει απομείνει...»
Ο Σχινιάς εξαρτάται από μας
Τρεις συμβουλές για τον ευσυνείδητο επισκέπτη:
•   Εχουμε πάντα μαζί μας μια σακούλα, στην οποία συγκεντρώνουμε τα σκουπίδια μας. Οταν φεύγουμε, δεν τα εναποθέτουμε πάνω στις στοίβες των υπόλοιπων απορριμμάτων στους λίγους κάδους της παραλίας, αλλά τα παίρνουμε μαζί μας, για να τα ρίξουμε στον κάδο της γειτονιάς μας. Είναι απλό και αλλάζει πολλά.
•   Αφήνουμε το αυτοκίνητό μας έξω από το πευκοδάσος και σε κάθε περίπτωση μακριά από την παραλία. Το περπάτημα μέσα στα πεύκα δεν είναι και τόσο άσχημο και αποφεύγουμε τη διάβρωση του εδάφους και την υποχώρηση των αμμόλοφων που προκαλούν οι ρόδες των Ι.Χ.
•   Δεν ανάβουμε φωτιά στο δάσος, δεν κάνουμε μπάρμπεκιου, δεν κόβουμε δέντρα.
ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΣΧΙΝΙΑ - ΜΑΡΑΘΩΝΑ
Ετος ίδρυσης: 2000
Εκταση: 13,84 τ.χλμ. (συμπεριλαμβανομένου του θαλάσσιου χώρου).
Ο υγρότοπος: Καταλαμβάνει το 80% της έκτασης του πάρκου. Η αλατότητα διαφέρει κατά τόπους και αντίστοιχα ποικίλλει και η βλάστηση (καλαμιώνες, αρμυρίκια, βούρλα, κ.λπ.).
Η ορνιθοπανίδα: Μέχρι στιγμής έχουν καταγραφεί 227 είδη πουλιών. Κάποια φωλιάζουν μόνιμα, ενώ άλλα (ερωδιοί, χαλκόκοτες, φαλαρίδες, νερόκοτες) χρησιμοποιούν τον υγρότοπο του Σχινιά ως μεταναστευτικό σταθμό την άνοιξη και το φθινόπωρο. Απαντά επίσης το παγκοσμίως απειλούμενο είδος βαλτόπαπια.
Η Μακαρία Πηγή: Βρίσκεται στα ΒΔ του πάρκου. Στα νερά της ζει το ενδημικό ψάρι ντάσκα (Pseudophoxinus stymphalicus marathonicus).
Το παράκτιο δάσος: Βρίσκεται μεταξύ του υγρότοπου και της θάλασσας και είναι ένα από τα 3 δάση κουκουναριάς της Ελλάδας. Στα ανατολικά του δάσους η κουκουναριά (Pinus pinea) συνυπάρχει με τη χαλέπιο πεύκη (Pinus halepensis).
Χερσόνησος Κυνοσούρα: Τυπικό μεσογειακό οικοσύστημα με θαμνώδη μεσογειακή βλάστηση. Λόγω της ελάχιστης ανθρώπινης παρέμβασης, το φυσικό περιβάλλον δεν έχει αλλοιωθεί.
INFO
Για πληροφορίες σχετικά με τις δράσεις που διοργανώνονται στο Εθνικό Πάρκο Σχινιά-Μαραθώνα μπορείτε να επισκέπτεστε το blog http://greenmarathon.wordpress. cοm. Από τις 13/6, το Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο, όπου λειτουργεί έκθεση περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, είναι ανοιχτό για το κοινό τα Σάββατα και τις Κυριακές από τις 7.30 π.μ. ώς τις 8 μ.μ. Στις 8/8, στις 8 π.μ., διοργανώνεται ξενάγηση στην ορνιθοπανίδα της περιοχής από εθελοντές του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών. Για περισσότερες πληροφορίες: Τ 211-01.20.026.

Της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΜΑΝΔΡΑΚΟΥ,
φωτογραφίες: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ
kathimerini.gr